-
1 амыщ
( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) миф. бог животных и покровитель пастухов/ Iэщхэм я тхьэ.* Тэхъуанэбжэм IуокIыж Ахумыди дапхъэ лъахъшэм зыщрегъэщI, и куэщIми Амыщ щелъагъу. Нарт. -
2 аушыджэр
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) дин. устар. мифическое божество ( Святой Георгий)/ Муслъымэн диным ихьэн япэ, адыгэхэм зауэлIхэм, мэкъумэшыщIэхэм я телъхьэу къалъытэу щыта тхьэм зэреджэ.* Аушыджэрыр си щыхьэту Къамбот псалъэ сэ естащ. Лъагъуныгъэм лъытэныгъэ хуэзымыщIми сигу щыкIащ! Щ. А. -
3 вагъуэбаш
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) созвездие Жирафа/ ЗанщIэу зэкIэлъыкIуэу гъэмахуэ жэщ ныкъуэм деж къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ щыблэ вагъуищ. -
4 вагъуэбэ
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) созвездие Тельца/ КъуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къыщыблэ вагъуэ зэрыбын.* Вагъуэбэр гъавэм хэплъамэ, къэкIыгъэхэр псори хохъуэ. (погов.) -
5 вагъуэзэшибл
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) созвездие Большой Медведицы/ Ищхъэрэ лъэныкъуэмкIэ уафэм щыблэ вагъуэ гуп щхьэхуэ (и бжыгъэкIэ блы мэхъу).* Вагъуэзэшиблым зигъазэмэ, нэху мэщ. (погов.) -
6 вагъуэкIапсэ
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) созвездие Андромеды/ Уэгум и ищхъэрэ лъэныкъуэм щыплъагъу вагъуэ гуп щхьэхуэ. -
7 вагъуэщэлъахъэ
(хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) созвездие Стрелы/ Шым иралъхьэ щэлъахъэм хуэдэу плъагъу вагъуэ гуп. -
8 мэзытхьэ
( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) миф. бог леса у древних адыгов-язычников/ Мажусий диным ита ижьрей адыгэхэм мэзхэм я тепщэу къалъытэу щыта тхьэ.* - Мэ, Бэдынокъуэ, бажафэр уэращ зыхуэфащэр - жиIэри Мэзытхьэ бажафэр Бэдынокъуэ къритащ. Нарт. -
9 нэхущвагъуэ
( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Венера ( планета)/ Вагъуэшхуэм ещхьу нэхущым IупщI дыдэу плъагъу планетэ.Нэхущвагъуэр къыщIэкIащ. -
10 шыхулъагъуэ
( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Млечный Путь/ Жэщым уафэгум лъагъуэм хуэдэу щыплъагъу вагъуэбэ куэд зэхэт.* Уафэм сыдэплъеймэ, Шыхулъагъуэр, Вагъуэзэшиблыр.. къэслъыхъуэу, абыхэм нэIуасэ захуэсщIу сыхэлът. Щ. А. Щыгъэ бла Iэджэу уэгу щхъуантIэм вагъуэ щыкъуейхэр ипхъауэ Шыхулъагъуэр кусэу пхрокI. Къэб. -
11 ахъшэм
устар. 1. сумерки ( время после захода солнца)/ Пщыхьэщхьэ, пшапэ зэхэуэгъуэ.Ахъшэм кIыфI хъуащ.* Ахъшэм хъуауэ, вагъуэр лыду, Мес, уафэгум къитIысхьащ. Щ. А. Дэ пщэдджыжь нэмэзым къыщыщIэдзауэ ахъшэм кIыфI пщIондэ дылажьэу дыздыхэтым, зауэ хъыбар фIэкI нэгъуэщI псэлъафэ диIэжтэкъым. Iуащхь.2. намаз, совершаемый после захода солнца/ Зы жэщ-махуэм еплIанэу ящI пщыхьэщхьэ нэмэз.Ахъшэмыр блэкIащ. ЛIыжьым ахъшэм ищIу тетт.ахъшэм вагъуэ (хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Марс/ Ахъшэмым деж плъагъу вагъуэшхуэ.Ахъшэм вагъуэр къитIысхьамэ, хэщхьэжыгъуэ хъуауэ къалъытэрт.* Уафэ джабэм кIэрыщтхьауэ Ахъшэм вагъуэр щIылъэм къыхуонэщхъеих. Ш. А.ахъшэм нэужь время после сумерек до наступления темноты/ Пщыхьэщхьэм кIыфI хъуным и пэ къихуэ зэман. -
12 дыгъэ
I 1. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) солнце ( как астрономический термин с прописной буквы)/ ЩIы хъурейр зыгъэнэху, зыгъэхуабэ планетэрщ. Дыгъэ къыкъуэкIыгъуэ. ЩIыр Дыгъэм и хъуреягъкIэ къокIуэкI.* Дыгъэр пшэм щIилъафэкIэ, ункIыфIыркъым. (погов.) Дыгъэр лъагэу уафэгум къиуват, дуней псом жьыи псыи щызеуэ хуэмыдэу махуэм и хуабэгъуэт. Iуащхь. Аузым и адрыщIкIэ къыщыт къурш лъагэшхуэм дыгъэр щхьэщымыхьауэ хуэмурэ екIуэтэхырт. Т. Хь.2. солнце, свет, тепло/ Дыгъэм къыбгъэдэкI нэхур, хуабагъэр.ЖьыщIыгъэр дыгъэм щедзын. Алэрыбгъум дыгъэ егъэун.* Хьэмид и джанэ дыгъэм трихыжар и щIыбагъ бгырыпхымкIэ зэлъикъусурэ нащхьэ къысхуищIащ. Iуащхь.3. солнце ( ласковое обращение к любимому человеку)/ ЯгъэлъапIэ, фIыуэ ялъагъу цIыхум зэрызыхуагъазэ псалъэ гуапэ.Дыгъэ бзий солнечный луч.* Уэгум щызэрызехьэ пшагъуэ гуэрэным къыпхидзурэ дыгъэ бзий хуабэхэр щIы щхьэфэм къытредзэ. Iуащхь.Дыгъэ зытегъэпсэн принимать солнечную ванну. Дыгъэ нэбзийр уэсэпс зытрищIа удзым топщIыпщIэ. Щ. Ам.Дыгъэ темыгъэпсэн держать взаперти кого-что-л.Дыгъэ хьэвэ кубано-зеленчукские см. гъуэз.Дыгъэм зегъэун греться на солнце, загорать.* Языныкъуэ шыщIэхэр дыгъэм зрагъэухэу джабэм бгъукIэ кIэрылъхэт. Къ. Хь.Дыгъэр иубыдын затмиться-о солнце.Дыгъэр къепсын светить-о солнце.Дыгъэр къоIых припекает-о солнце.Дыгъэр къыдэкIуэтеин подняться-о солнце. Дэ зыдужьыху, дыгъэр фIыуэ къыдэкIуэтеящ.Дыгъэр къыкъуэкIын взойти-о солнце.Дыгъэр мэдзакъэ припекает-о солнце (букв. солнце кусается).Дыгъэр тенэцIыхьын клониться к закату-о солнце.* Дыгъэр тенэцIыхьауэ бгъэдыхьащ кIэмыргуей щIалэр ГъущIыпсэ и куэбжэм. КI. Т. Пщыхьэщхьэ дыгъэр тенэцIыхьырт. Iуащхь.Дыгъэ пэзэз(э) солнце в зените/ Махуэ хуабэ дыдэу дыгъэр щхьэгум щит.* Мы дыгъэ пэзазэм щхьэ губгъуэм уит, си къуэш?! Къу. С.II пригожий/ ТеплъэфI зиIэ.Сабий дыгъэ. Дыгъэ бын. -
13 зекIуэтхьэ
миф. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) бог-покровитель конников, совершающих набеги, походы/ ЗекIуэ кIуэхэр зыхъумэ тхьэ.Къытхурехъумэ ди зекIуэ шухэр зекIуэтхьэм. фольк. -
14 лъэпщ
миф. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Тлепш ( в нартском эпосе - бог кузнечного ремесла)/ Нарт хъыбархэм хэт гъукIэ IэщIагъэм и тхьэ.Лъэпщ и уадэр къытихуэ. Лъэпщ и уадэу хьэлъэщ.* Арыкъшу мафIэ уиIэ? - ЛъэпщкIэ соIуэ симыIэ. Нарт. -
15 уащхъуэ
1. см. уафэ.* Бгъащхъуэр уащхъуэ лъагэм щохуарзэ. Пьесэхэр.2. устар. (хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) бог неба у адыгов/ Пасэрей адыгэхэм я тхьэ.* Уащхъуэ соIуэ симыIэ. фольк.Уащхъуэ къан клянусь богом.* Уащхъуэ къан, симыIэми фхуэсщIэнщ, - жиIащ Сосрыкъуэ. Нарт.Уащхъуэ мыващхъуэ кIанэ = уащхъуэ къан.* {ПщIэгъуалэм:} - Уащхъуэ мыващхъуэ кIанэ, уэ лIы ухъумэ, сэ шы сыхъункIэ. Нарт. -
16 цIэ
I 1. имя/ Къалъхуа нэужь иреджэну фIащыр.* Зи цIэр жаIэу зи щхьэр лъапIэу Сызылъыхъуэр уэ уи нысэщ. Къэб. ЦIыхур лIэмэ, и цIэр къонэри, выр лIэмэ и фэр къонэ. (погов.)2. звание/ Зыгуэрым и къулыкъур, щIэныгъэр кърагъэлъэгъуэну фIа.* Нэгумэм дин еджапIэр къеухри молэ цIэр кърат. Ад. нар. и тхыдэ.3. название/ Хьэпшыпхэм, псэущхьэм, къэхъукъащIэхэм, н. къ. фIащауэ зэреджэ.* КIыгуугу и цIэ иреIуэж. (погов.) - Мы сывгъэшхар хуабжьу сигу ирихьащи емыкIу сыкъэвмыщIу и цIэр къызжефIэ, - жиIащ Бэджынэ. фольк.ЦIэ зехьэн носить имя.И цIэ иIуэн (къиIуэн) 1) назвать чье-л. имя.* Зи цIэ ираIуэ бжэщхьэIум тесщ. (погов.) 2) отметить кого-л. с положительной стороны 3) преподнести кому-л. подарок.ЦIэ фIэщын назвать кого-л., дать имя кому-л.И цIэкIэ от имени, по поручению кого-л. ; ссылаясь на кого-л.* Иджыри дэ зэ абы и деж дыкIуэнщи къызэхуэса псоми я цIэкIэ делъэIунщ. Ад. таур.И цIэр къэIэтын 1) поднять чей-л. авторитет.* ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр нэхъри къэIэтын, нэхъри гъэлъэпIэн хуейщ. Iуащхь. 2) затронуть чье-л. имя (напр. в беседе, на собрании).И цIэр Iун стать известным, прославиться.цIэ зэдай грамм. имя нарицательное/ Зэщыщхэм, зэлъэпкъэгъухэм я цIэ.цIэ лей прозвище/ Зыгуэрым (цIыхум) и цIэ дыдэм нэмыщI фIащыр.цIэ лейкIэ еджэн.цIэ уней грамм. имя собственное/ ЩыIэцIэ унейхэм ироджэ; фIэщыгъэцIэ.ЦIэ унейхэр щатхкIэ хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ.II вошь/ Мыкъэбзэныгъэм къыхэкIыу цIыхухэм, Iэщхэм, джэдкъазхэм, н. къ. яхищIэ хабзэ хьэпщхупщ цIыкIу.* - Ашэщауэхэ щыщу зы делэжь къэнащи щIыунащхьэм цIэ йоплъри тесщ, - жиIэрт иныжьым. фольк. -
17 щIы
I 1. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Земля ( планета)/ Ещанэу Дыгъэм пэщыт, цIыхухэр, псэущхьэхэр щыпсэу планетэ.* Дунейм щIалэгъуалэу тетыр фызэгухьэм, ЩIым мамырыгъэр тепщэ щыхъунщ. Iуащхь.2. почва, верхний слой земной коры/ ЩIы хъурейм и щхьэ къат и щIыIу.* Сенрэ Мэзанрэ ныбэгукIэ щIым зыхадзэри тIэкIурэ щылъащ, хьэкъей гуэрэн лъахъшэм хэлъу. Ж. Б.3. еплъ щIыгулъ. ЩIы фIыцIэ. ЩIы пшэр.4. страна/ Къэрал, хэку.Нэмыцэр ди щIым къихьэгъащ.ЩIы зэдэшх хъун оказаться равными по силе ( в национальном виде борьбы). ЩIалитIыр зэбэныхукIэ зэрытемыгъакIуэу щIы зэдэшх мэхъу.ЩIы фIыцIэм ихун сжить со света. Дзэ узым щIы фIыцIэм ирихун.ЩIы фIыцIэжьым щIэгъэлъэдэн закопать в землю, сжить со света.* Ар губжьащи щIы фIыцIэжьым ущIигъэлъэдэнщ.ЩIы фIыцIэм щIыхьэн провалиться сквозь землю.* - Елдар гъусэ щIыи зегъэхь. ЩIы фIыцIэм щIыхьами, къэгъуэт, - жиIащ {Инал}. КI. А.ЩIы хъурей земной шар.ЩIы щхьэфэ хъун! дай бог, чтоб ты превратился в прах! ( проклятие).ЩIым и гъунэ очень далеко; за тридевять земель. ЩIым и гъунэ щыIэн.ЩIым икIыжын исчезнуть, пропасть.ЩIым кIуэцIрыхун = щIы фIыцIэм щIыхьэн.ЩIым нэмыгъэсу зехьэн (лъагъун) безмерно любить, лелеять кого-л. ; с любовью и уважением относиться к кому-л. (напр. к родителям).* Зым нэхърэ адрейр нэхъ лIыхъужьу дэлъхуибл иIэт хъыджэбзым, икIи я шыпхъу закъуэр абыхэм щIым намыгъэсу ялъагъурт. Ад. таур.ЩIым псэ къыхэхьэн пробуждаться с наступлением весны ( о почве). ЩIым псэ къыхэхьэмэ, жыласэм щIадзэ.ЩIым пхрыхуам нэхъ къэщтэн предпочесть что-л. чему-л.* Фызыр апхуэдизкIэ укIытати, щIым пхрыхуам нэхъ къищтэнт.ЩIым щыщ щIыжын сровнять с землей. Унэ цIыкIур щIым щыщ ящIыжащ.ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу = щIым пхыхуам нэхъ къэщтэн. ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу укIытэн.ЩIым щIэхуэн = щIы фIыцIэм ихун.ЩIыр бжьэкIэ къэпщын лениться.* ЩIыр бжьэкIэ къепщри, къыпыщым тоувэ. Ад. таур.ЩIыр бзэгупэкIэ егъэбзеин = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн нагнать страху.ЩIыр гъэпшэрын удобрять землю. ЩIыр куэншыбкIэ ягъэпшэр.ЩIыр зэгуэхуу я кум дэхуэн. Провалиться сквозь землю.* Иныжьыр абдеж иIэпхъукIри щIыр зэгуэхуу я кум дэхуа фIэкIа умыщIэну бзэхащ. Ад. таур.ЩIыр зехьэн ухаживать на землей.ЩIыр хъеин трястись ( о земле).ЩIыр щхьэцыкIэкIэ егъэпхъэнкIын = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн.ЩIыр IэгуфэкIэ (IэгупсэкIэ) къэгъэзэн сокрушаться.* Дарихъан сымаджэ хьэлъэу, уз къыхэлъадэм и кIуэцIыкIыщIэр ичатхъэр гызу, хуэмышэчыжу щIыр IэгуфэкIэ игъазэу зепщыпщэу.. {щытащ}. КI. Т.щIы гъунэ 1. край земли, край света/ Дунейм и гъунэ, и кIэ.* - ЩIы гъунэм фыкIуэми, фысIэщIэкIынкъым, - жиIэрт иныжьым. фольк.2. граница/ Зыгуэрым бгъэдэлъ щIыр щиух.* Вгъэбыдэ фи Iуэхур щIы гъунэм, Вгъашхэ шагъдийхэр. П. Б.щIы кIапэ см. щIы гъунэ.* Индыр хъаныр тхьэгурымагъуэт, и щIы кIапэ къытехьэр занщIэу къищIэрт. фольк.щIы къат слой, пласт земли/ Хэлъ пкъыгъуэхэм елъытауэ, плъыфэкIи щытыкIэкIи щIыр IупщIэ-IупщIэу зэрызэщхьэщыкIхэм ящыщ зы.Лъэпщ и сыджыр щIы къатибл и кууагъыу хэтIат. Нарт.щIы къатибл религ. ад, преисподняя/ Диным къызэригъэлъагъуэмкIэ лIахэм я псэр здэкIуэж щIы щIагъым щыIэ дуней; ахърэт.* -ЩIы къатиблым къыщIэпхами къэгъуэт, - аращ Инал жиIар. КI. А.ЩIы къатибл ухъу провались ты в тартарары.ЩIы къатиблкIэ щIэулъадэ = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблым ежэхын = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблкIэ кIуэцIрыхун = щIы къатибл ухъу.щIы ныкъуэхь наем земельного участка с выплатой половины урожая хозяину/ Бэджэндэу къащта щIы Iыхьэ, гъавэу къытрахым и ныкъуэр щIыр зейм ептын хуейуэ.щIы тхьэкIумэкIыхь тушканчик/ Зи кIэбдз лъакъуитIыр нэхъ кIыхь губгъуэ дзыгъуэ лъэпкъ.щIы шэуэжа залежная земля/ Явэу щытауэ илъэс зыбжанэкIэ ямывэжа, зытемылэжьыхьыжа щIы Iыхьэ.ЩIы шэуэжахэми гъавэ тращIэу щIадзэжащ.щIы щхьэфэ поверхность земли/ ЩIым и щхьэ къат.щIы щIагъ подземелье/ ЩIым и щIагъ.II устар. зима/ Гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ яку дэлъ щIыIэгъуэ зэман; щIымахуэ.Гъэрэ щIырэ зэхэкIа нэужьщ жылэр щIым щыхалъхьэр.
Перевод: c черкесского на русский
с русского на черкесский- С русского на:
- Черкесский
- C черкесского на:
- Русский